Choć Gdańsk to nie Kraków i aż tylu kościołów na Starym i Głównym Mieście nie ma, jednak historia związana ze świątyniami w Grodzie Neptuna jest wyjątkowa. To między innymi z uwagi na reformację, która na kilka stuleci odcisnęła piętno na budynkach sakralnych - zwłaszcza w centrum miasta, ale także zniszczenia wojenne, które nie ominęły tych obiektów. Nie mniej gdańskie kościoły to perełki i pod względem architektury i ciekawych faktów, które warto poznać.
Korona Gdańska
Z pewnością najbardziej znanym kościołem w Gdańsku jest Bazylika Mariacka Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny. Zwana jest Koroną Gdańska z uwagi na jej monumentalną bryłę - góruje nad Głównym Miastem, jest symbolem miasta. Bazylika Mariacka to przykład gotyku ceglanego, jest to największy ceglany kościół w Europie. Budowa tak potężnego obiektu zajęła ponad 150 lat, a początek tej średniowiecznej inwestycji sięga roku 1343. Ukończono go w pierwszej dekadzie XVI w. Chwilę potem przyszła reformacja, skutkiem czego świątynia w 1572 r. stała się luterańska. Było tak do 1945 roku. W czasie wojny kościół został poważnie zniszczony, a jego wystrój nie powrócił do stanu sprzed wojny. Co jakiś czas jednak wracają eksponaty z wyposażenia wywiezione przez Gdańszczan niemieckiego pochodzenia, którzy ratowali co się da przed zniszczeniami bądź rabunkiem. Kościół Mariacki kryje w sobie wiele tajemnic i nieoczywistych faktów jak ten, że jego posadzka to taka naprawdę cmentarz a posadzka to w płyty nagrobne. Chowano tu przed wiekami znane i zasłużone postaci jak m.in. Arend Dickamnn, Daniel Gralath, Konrad Leczkow, Martin Opitz, ks. Józef Zator-Przytocki, prałat Stanisław Bogdanowicz, Maciej Płażyński czy w 2019 prezydent Gdańska Paweł Adamowicz. Jednym z wyjątkowych zabytków jest zegar Astronomiczny, Został wykonany przez Hansa Düringera z Torunia - tego samego który wykonał ołtarz główny. Zegar składa się z trzech kondygnacji: kalendarium, planetarium i teatru figur. Zegar był sprawny do połowy XVI wieku. W 1944 roku zabytek został zdemontowany i wywieziony poza Gdańsk. Zachowały się tarcze i 70% obudowy, wyobrażenia dolnej kondygnacji oraz Waga i szczypce Skorpiona.
Kościół otaczają urocze uliczki i ul. Mariacka najbardziej reprezentatywna i prestiżowa ulica Gdańska.
Kaplica dla katolików
Obok Kościoła Mariackiego znajduje się barokowa perełka, która wygląda z daleka jak dobudówka do Bazyliki, ale w innym stylu i kolorystyce. To Kaplica Królewska, która w tym roku przeszła remont odświeżając swoje wnętrza. Kościół jest barokową pamiątką (jedyną świątynią barokową na Głównym Mieście) i powstał z inicjatywy króla Jana III Sobieskiego jako świątynia dla katolików, którzy po 1572 r. nie mieli na Głównym Mieście przez kilka stuleci swojego kościoła. Nad portalem głównym kaplicy znajduje się wnętrze, które prowadzi na plebanię Kościoła Mariackiego. Kaplica w stosunku do Bazyliki jest niewielka. Autorem koncepcji był prawdopodobnie Tylman van Gameren, nadworny architekt króla Jana III Sobieskiego. Historyczne wnętrze kościoła nie zachowało się.
Kościół jak centrum kultury
Idąc dalej w kierunku ul. Świętojańskiej natrafimy na kościół św. Jana. Ten zabytkowy obiekt jest o tyle ciekawy, że dzieli przestrzeń sacrum ze sferą profanum. Oznacza to, że jako kościół działa podczas mszy św. sprawowanych tutaj co niedzielę, a w pozostałe dni jest areną kulturalnych działań: czy to koncertów czy przedstawień, odczytów, a bywa, że i pokazów mody. Wnętrze zostało do tego specjalnie dostosowane. Kluczowym rokiem dla współczesnych działań w tym obiekcie jest rok 1995 r. kiedy na mocy porozumienia między Nadbałtyckim Centrum Kultury a Archidiecezją Gdańską, właścicielem kościoła św. Jana w Gdańsku, powstało Centrum św. Jana. NCK zobowiązało się do zarządzania odbudową zniszczonego obiektu w celu uruchomienia w nim miejsca łączącego funkcję sali koncertowej i wystawowej, co z powodzeniem się udaje. Obiekt mocno ucierpiał w czasie działań wojennych a po wojnie długo czekał na prace konserwatorskie. Do dzisiaj wnętrze kościoła jest wciąż świadectwem skali zniszczeń, co w połączeniu z nowoczesnymi elementami wyposażenia jak składane fotele, olbrzymie rolety czy sprzęt oświetleniowy nadają temu miejscu wyjątkowy charakter. W centralnej części prezbiterium można podziwiać odrestaurowany ołtarz główny - to najcenniejszy i największy zabytek tego obiektu. Ma ponad 12 m wysokości i 5,3 m szerokości. Wykonany został przez Abrahama van den Blocke w latach 1599-1612. Słynny gdański architekt i rzeźbiarz wykonał go z piaskowca gotlandzkiego, marmuru i wapienia. Rzeźbione sceny nawiązują w swej treści do życia Jana Chrzciciela.
Tam gdzie carillon i bursztyn
W granicach starego Miasta w Gdańsku, po sąsiedzku znajdują się również inne świątynie, które warto odwiedzić. Kościół św. Katarzyny i Bazylika św. Brygidy. Ten pierwszy jest jednym z najstarszych parafialnych kościołów w Gdańsku, a jego patronką jest św. Katarzyna Aleksandryjska z Egiptu. Powstawał w latach w 1227- 1239 r., rozbudowany po 1379 r. Nie oszczędzany przez pożary i sztorm, przez który w 1953 roku runął szczyt wschodni nawy południowej prezbiterium. W kościele znajduje się symboliczny grób astronoma Jana Heweliusza, który był związany z tą świątynią, mieszkając w kamienicy po sąsiedzku. Wieża kościoła św. Katarzyny to dziś Muzeum Zegarów Wieżowych, a także miejsce carillonu,instrumentu składającego się z zespołu dzwonów. Pierwszy carillon zamontowano w kościele w 1575 roku.. W kolejnych dziesięcioleciach dodawano nowe dzwony. Obecny instrument wykonany przez Królewską Ludwisarnię Royal Eijsbouts z Asten w Holandii składa się z 50 dzwonów o łącznej wadze 17 115 kg. W czerwcu 2013 roku zainstalowano pięćdziesiąty dzwon Katarzyna ważący 2845 kilogramów, ostatni i największy z pięćdziesięciu dzwonów carillonu. W tym roku mechanizm carillonu został wymieniony na nowy.
Znajdujący się nieopodal kościół św. Brygidy to świątynia, która powstała później niż kościół św. Katarzyny w miejscu, gdzie istniała kaplica pokutnic pod wezwaniem św. Marii Magdaleny.
Kościół słynie dziś z Bursztynowego Ołtarza Ojczyzny, jest też kościołem "Solidarności". Bursztynowy ołtarz główny powstaje od 2000 r. z inicjatywy nieżyjącego ks. Henryka Jankowskiego wykonany w dużej mierze z bursztynu. Autorem projektu jest prof. Stanisław Radwański, a głównym wykonawcą bursztynowych elementów jest Mariusz Drapikowski. Jest to największy obiekt wykonany z bursztynu na świecie, trzy razy większy od Bursztynowej Komnaty. Półkolista nastawa ołtarza ma około 120 m² powierzchni, 10 metrów szerokości i przeszło 12 m wysokości, sięga do sklepienia prezbiterium. W podziemiu Bazyliki znajduje się, udostępniona od kilku lat kaplica, w której wyeksponowano, odnalezione wcześniej w świątyni, pół tysiąca czaszek, na miejscu jest też relikwiarz z żuchwą św. Brygidy.
*
To oczywiście nie wszystkie kościoły w obrębie Starego i Głównego Miasta. Każda świątynia ma coś do opowiedzenia o historii, o Gdańsku, o mieszkańcach. Warto przy każdej nadarzającej się okazji wstąpić w kościelne progi by poszukać śladów przeszłości fascynującej i tej zwyczajnej.